دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین
دانشکده علوم و تحقیقات، گروه حقوق
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد (M.A)
رشته حقوق گرایش خصوصی
عنوان:
آثارحکم موت فرضی درروابط زوجین
استاد راهنما:
دکترمحمداحسنی فروز
زمستان1394
برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :
چکیده:
غیبت غائب مفقودالاثر از قدیم الایام مورد توجه فقهای امامیه و حقوق دانان قرار گرفته است. از آنجا که به علت قلت و ضیق منابع در راستای تاسیس حقوقی موت فرضی از ناحیه ی حقوقدانان، پژوهشگران و علمای حقوق و مطالعه ی تطبیقی آن با آثار فقها کمتربحث و تدقیقی صورت گرفته است. بنابراین مطالب مندرج در پژوهش حاضر، بدوا پس ازپرداختن به ذکر مقدمه ی اجمالی حول موضوع موت فرضی به تشریح و تفصیل مفاهیم و تعاریف غایب مفقودالاثر، موت و اقسام آن و وجوه افتراق مفهوم غیبت با موت فرضی ، علل ایجاد مفهوم حقوقی وفقهی غیبت ،نظریات متعددفقها وحقوقدانان در باره ی تاسیسات حقوقی و فقهی غیبت و موت فرضی پرداخته است. و مآلا به بررسی آثارو مصادیق مالی و غیر مالی صدور حکم موت فرضی ، تشریفات وآیین رسیدگی به امور مربوط به این تاسیس حقوقی غیر ترافعی اعم از اقدامات دادگاه قبل و بعد از صدور حکم موت فرضی وحضوری یا غیابی بودن وقابلیت پژوهش یا فرجامی بودن حکم موت فرضی وهمچنین به بررسی موضوع بازگشت غایب و الغای حکم موت فرضی با ارایه ی راهکارها، پیشنهادات و نتیجه گیری های فقهی و حقوقی درقوانین موضوعه ،بانگرشی تدقیقی پرداخته شده است.
واژگان کلیدی:غیبت ،غایب مفقودالاثر،موت فرضی ، غیر ترافعی ،قوانین موضوعه.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
1-4-اهمیت و ضرورت انجام تحقیق.. 4
1-10-جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق.. 8
2-1-1-2-مفهوم موت و اقسام آن. 12
2-1-2-1- موارد تشکیل دهنده مفهوم غیبت... 13
2-1-2-2- علل ایجاد مفهوم حقوقی غیبت... 14
2-1-3-مفهوم غایب مفقودالاثر در فقه اهل سنت... 15
2-2-1- پیشینه فقهی امور مالی غائب... 18
2-2-2-روایات مربوط به امورغیرمالی.. 22
فصل سوم آثارغیر مالی صدور حکم موت فرضی: 24
3-3-1 -دلایل استحقاق زوجه بر حضانت اطفال. 31
3-3-2- عناصر متشکله حضانت... 32
3-3-2-1- نگاهداری کودک و ضمانت اجرای آن. 32
3-3-3- مسئولیت های ناشی از حضانت... 35
3-3-3-1- مسئولیت های حقوقی.. 35
3-3-3-2- مسئولیت در برابر اشخاص ثالث... 36
3-3-4- موانع اجرای حق حضانت و پایان حضانت... 36
3-3-4-1-3- موانعی که نیاز به ارزیابی دادگاه دارد. 37
3-3-4-1-3-1-ناتوانی در نگاهداری طفل.. 37
3-3-4-1-3-2-ابتلا به بیماری های ساری.. 37
3-3-4-1-3-3-انحطاط اخلاقی.. 38
3-3-4-1-3-4-خشونت خارج از حد متعارف... 38
3-6-1- بازگشت مفقود بعد از ازدواج زوجه. 42
3-6-2- معلوم شدن وفات شوهر غائب در خلال عده وفات... 43
فصل چهارم آثار مالی صدور حکم موت فرضی... 44
4-1-تقسیم سهم الارث غائب... 45
4-1-1- نظریه فقه امامیه درموردارث... 47
4-1-2- شرایط تحقق ارث زوجه غایب در قانون مدنی.. 48
4-1-3- فوت غایب (حقیقی یا فرضی) 48
4-1-5- بقاء زوجیت در زمان فوت... 50
4-2-نفقه زوجه غائب مفقود الاثر. 51
4-4- اداره فضولی اموال غایب مفقودالاثر. 53
4-4-1- اداره اموال غایب به وسیله نماینده قراردادی.. 53
4-4-2- اداره اموال غایب به وسیله نماینده قانونی.. 55
4-4-3- وضع حقوقی غائب پس از اطلاع مقام قضایی تا نصب امین.. 55
4-4-4- مسئول جبران خسارت وارده به اموال غایب... 57
4-5-2- اولویت‌های نصب ناظر اموال. 60
4-5-3- اختیارات ، وظایف و مسئولیت‌های ناظر اموال. 61
فصل پنجم آیین رسیدگی به صدور حکم موت فرضی: 67
5-1- اقدامات دادگاه قبل از صدور حکم موت فرضی.. 68
5-1-1- نصب امین برای اداره اموال غائب... 70
5-1-2-دادن اموال به تصرف موقت ورثه. 75
5-2-اقدامات دادگاه بعد از صدور حکم موت فرضی.. 80
5-2-3- غیابی یا حضوری بودن حکم موت فرضی.. 86
5-2-4- قابل پژوهش یا فرجام بودن حکم موت فرضی: 89
5-2-5- بازگشت غایب و الغای حکم موت فرضی.. 91
فصل اول
کلیات تحقیق
1-1-مقدمه
غایب مفقود الاثر یک اصطلاح حقوقی است که مقنن در قانون مدنی و قانون امور حسبی بارها از آن استفاده نموده است.شخصی که مدت بالنسبه مدیدی از اقامتگاه و محل سکونت خویش دور شده است و هیچ گونه خبری از او در دست نیست.در فقه چنین غیبتی را غیبت منقطعه می گویند(شهیدثانی،ج4،ص818)
و کسی را که بدین نحو غیبت نموده غایب مفقودالخبر نیز نامیده شده است . باتوجه به تعریفی که قانون مدنی از چنین شخصی به دست داده است انتخاب اصطلاح غایب مفقودالاثر برای معرفی این شخص خالی از اشکال نیست، زیرا به هر حال اثر و نشانه ای از چنین شخصی باقی مانده است.اموال و فرزندان و زوجه ی وی از جمله آثار و موضوعاتی هستند که در زمان غیبت مورد بحث قرار می گیرند و اگر غایب هیچ گونه اثری از خودبه جای نگذارده باشد ، بحث حقوقی مفید و موثری درباره ی او مطرح نمی شود.
بنابراین اطلاق غایب مفقودالخبر به این چنین اشخاصی مناسب تر می نماید، ولی ما به تبعیت از نظر فقها و قانونگذار در قانون مدنی عنوان غایب مفقود الاثر را به کار خواهیم برد.
بعد از این که مفقود الاثر بودن غایب محرز شد، برای حفظ و اداره‌ی اموالش، امینی به وسیله‌ی دادگاه تعیین خواهد شد. قبل از تعیین امین، قانونگذار حفظ و نظارت اموال غایب را بر عهده‌ی دادستان قرار داده است. بنابراین دادستان یا نماینده‌ی او باید اقدامات لازم برای حفظ اموال غایب را به عمل آورد؛ مثلاً آنها را مهر و موم کند، اموال ضایع شدنی را بفروشد و طلب غایب را وصول نماید.هر گاه غایب مفقود الاثر در خارج از ایران اموالی داشته باشد، حفظ و نظارت اموال مزبور تا تعیین امین به عهده‌ی مأمورین کنسولی خواهد بود و وظایف و اختیارات آنان همان است که برای دادستان‌ها مقرر شده است. قانونگذار برای جلوگیری از حیف و میل اموال غایب، تعیین شخص مورد اعتمادی را به عنوان امین پیش بینی نموده است. برابر با ماده‌ی 1012 ق.م: «اگر غایب مفقود الاثر برای اداره اموال خود تکلیفی معین نکرده باشد و کسی هم نباشدکه قانوناً حق تصدی امور او را داشته باشد محکمه برای اداره اموال او یک نفر امین معین می‌کند و تقاضای تعیین امین فقط از طرف مدعی العموم و اشخاص ذی نفع در این امر قبول می‌شود.»قانونگذار به دادگاه اختیار داده که از امینی که تعیین می‌کند ضامن بگیرد یا تضمینات دیگری اخذ نماید تا هرگاه امین در حفظ اموال غایب تقصیر کند یا اموال او را حیف و میل نماید، جبران خسارت وارده ممکن باشد.
کسی که در زمان غیبت غایب عملاً متصدی امور او بوده است در تعیین امین برای غایب بر دیگران مقدم خواهد بود. (ماده‌ی 132 ق.ا.ح) به علاوه در تعیین امین، وراث غایب بر دیگران مقدم هستند مشروط بر این که حاضر به دادن ضامن یا تضمین دیگر مطابق نظر دادگاه باشند. (ماده‌ی 1014 ق.م) .ماده‌ی 126 قانون امور حسبی به دادگاه صلاحیت‌دار برای نصب امین و ماده‌ی 114 ق.ا.ح به غایب مفقود الاثری که در خارج از ایران اموالی دارد اشاره کرده است.
1-2-علت انتخاب موضوع
از آنجا که انسان همیشه و در تمام دوران زندگی خویش ،ناگزیر ازتلاش برای تامین نیازها و خواسته های خود بوده و همچنین سعی در تامین ضروریات زندگی خود داشته است ، همین امر موجب شده در راستای نیل به هدف مذکور، فعالیتهای متفاوتی را انجام دهد. به عنوان مثال برای این که شغل و درآمد مناسبی داشته باشد، گاهی مجبور است دور از خانه و کاشانه خود مشغول فعالیت شود.عامل دیگری که انسان رابه دور شدن از محل سکونت خود سوق می دهد، مسافرت های علمی ، گردشی و ورزشی می باشد.بنابراین یکی از. مواردی که موجب می شود خانواده ، بستگان و نزدیکان فرد مدتی از او بی خبر باشند،همین مسافرت هاست.
گاهی مسائل و پیچیدگی های مربوط به حواشی این مسافرت ها نیزمی تواند عامل موثر دیگری در جهت حدوث دلایل مفقودشدن شخص گردد و همچنین عوامل دیگر غیر از عامل یاد شده ممکن است وضعیت حیات و ممات شخصی را با تردید جدی مواجه سازد و باعث اطلاق عنوان غایب مفقودالاثر مصطلح درقانون مدنی و غایب منقطع در فقه انور،بر وضعیت چنین اشخاصی گردد.
در کشور ما شروع جنگ تحمیلی، باعث افزایش آمار مفقودین گردید و وضعیت حادث شده موجبی شد تا از وضعیت زندگی و مرگ بسیاری از رزمندگان، هیچ اطلاعی نداشته باشیم. بنابراین حمایت حقوقی از این اشخاص،پیش شرط ضروری تحقق هدف اصلی قانونگذار یعنی نظم اجتماعی گردید. علاوه بر این تمام اشخاص برای داشتن روابط مشروع و منطقی با دیگران نیازمند حمایت قانونی می باشند. فلذا قانونگذار با الهام از مبانی شرعی و فقهی بالاخص در ذیل مصرحات پاره ای از قوانین و مقررات موضوعه ، ذر ذیل ماده ی 1011قانون مدنی در تعریف غایب مفقودالاثر چنین اشعار نموده است: « غایب مفقود الاثر کسی است که از غیبت او مدت مدیدی گذشته و از او به هیچ وجه خبری نباشد.» وهمچنین در مواد 1012 الی 1030 و اصلاحات بعدی قانون یاد شده و مواد 126 الی 161قانون امور حسبی مصوب 2 تیرماه 1319 ، قانونگذار بیان احکام حقوقی غائب مفقودالاثر را مورد تدقیق قرار داده است.
البته ماده ی 1154 قانون مدنی نیز در باب احکام و مقررات طلاق و مواد 867 الی 868 همان قانون در باب احکام ارث وهمچنین ماده ی 231 قانون امور حسبی مصوب 1319 در باب دیون متوفی یا شخصی که موت فرضی وی صادر گردیده ، بالصراحة به مساله ی غائب مفقودالاثراشاره داشته اند.
1-3- بیان مساله اساسی
با توجه به این که موضوع این تحقیق اثر حکم موت فرضی بر دارایی و نکاح غائب مفقودالاثرمی باشد لذا به تبیین و بررسی این مفاهیم پرداخته شده است. در پژوهش حاضر،آیین و شرایط صدور حکم موت فرضی مورد بررسی قرار خواهد گرفت و سپس آثار مالی و غیر مالی صدور حکم موت فرضی ، بررسی خواهد شد پس از صدور حکم موت فرضی ، اموال غائب به ورثه ی منتقل خواهد شد. نسبت به اموال غیر مالی غائب آنچه مورد توجه قرار گرفته، طلاق زوجه ی غائب، مهریه، تغییرات احتمالی سهم الارث و ... می باشد.
شاید سوال اساسی مطرح شود که حضانت برای زوجه ی غائب حق است یا تکلیف و آیا تغییراتی در سهم الارث زوجه ی غائب رخ می دهد, و در صورت طلاق سهم الارث زوجه به چه صورت خواهد بود. همچنین حقوق وتکالیف طلبکاران مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
پس بنابراین در این تحقیق کوشیده شده که به طور کلی اثرحکم موت فرضی بر تمامی دیون و مطالبات غائب مفقودالاثر و ازدواج او مورد بررسی قرار گیرد وحد وسطی بین نظرات فقها و حقوق دانان به دست آید. اختلاف نظرهای موجود در بین فقها، به طور مثال در بحث آغاز شروع عده در صورتی که غائب فوت کند ، ماهیت عده ای که قاضی زوجه را طلاق می دهد و همچنین وضعیت حقوقی اموال غائب و حقوق و تکالیف طلبکاران و سکوت قانون گذار دربرخی مسائل نگارنده را بر آن داشته تا به بررسی این مسائل بپردازد.
1-4-اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
مسأله ی غایب مفقودالاثر، در تمام نظام های حقوقی، قوانین و مقررات کشورها، وبررسی آن در نزد دکترین، حقوقدانان و عقاید علمای مذهبی ریشه دارد. قدمت و سابقه ی این موضوع به بدو پیدایش جوامع بشری برمی گردد. با وجود این و همچنین وضع قوانین و مقررات متعدد، هنوز هم مسائل ومشکلات حقوقی جدی در این زمینه وجود دارد.
مراد از غائب مفقودالاثر، فردی است که برای مدت نسبتاً طولانی از محل خود غائب بوده و ازاو هیچ گونه خبری در دست نباشد. به این معنی که معلوم نیست زنده است یا مرده و اما اگر مدت نسبتاً کوتاه غائب باشد و یا این که بدانند زنده است ولی محل او معلوم نباشد، غائب مفقودالاثر شناخته نمی شود ,اگر چه غیبت او مدت بالنسبه ی مدیدی به طول بیانجامد و یا هیچ زمانی برنگردد. تشخیص طولانی بودن مدت به عهده عرف است که به اعتبار زمان یا مکان تغییر می نماید. در صورتی که غایب مفقودالاثر از خود دارایی یا زنی را به جای نگذارده باشد، وضعیت او مورد فحص و تدقیق قرار نمی گیرد، زیراهیچ گونه اثری در بر ندارد, ولی چنانچه غائب از خود دارایی یا زنی باقی گذارد، هر یک از این دووضعیت مورد بحث می باشد.آثار مالی و غیر مالی ای که صدور حکم موت فرضی به جای می گذارد،از قدیم الایام در فقه امامیه و مذاهب اربعه اهل سنت مورد بررسی های اجتهادی قرار گرفته است که در نگارنده ی سطور این تحقیق مواردی از این دسته اظهارنظرها و آرای فقها و حقوقدانان و همچنین قوانین موضوعه ی مربوط را ذکر خواهد کرد.
1-5-سوالات تحقیق
1- وضعیت حقوقی اموال غایب مفقودالاثر بعد از صدور حکم موت فرضی و تا قبل ازاحراز فوت واقعی و تا پس از بازگشت وی چگونه می باشد؟
2-اگر همسر غائب مفقود الاثرطلاق نگرفته باشد و ازطرق پیش بینی شده ی قانون گذار در فقه اسلامی استفاده ننماید ،آیا مخیر به عدم نگهداری عده است یا ملزم است به استناد همین حکم عده نگه داشته و پس از انقضای مهلت عده ی مزبور ازدواج نماید؟
3-آیا اثر حکم موت فرضی غایب مفقودالاثرصرفا در امور مالی است و موجب انحلال نکاح نمی گردد؟
4- آیا اثار حکم موت فرضی غایب مفقودالاثر قابل تعمیم به امور غیرمالی نیز می باشد و موجب انحلال نکاح می گردد؟
1-6- فرضیه های تحقیق
1- به نظر می رسد غائب پس از بازگشت نسبت به عین اموال وعوض آنها حق تصرف و مالکیت دارد.
2- ممکن است انچه که از فحوای کلام بر آید این است که به ظن ضعیف ، حکم موت فرضی شاید موجب انحلال نکاح گردد و بر دارایی غائب نیز مستعد اثراتی گردد.
3- به نظر می رسد اثر حکم موت فرضی غایب صرفا ناظر به امور مالی است و موجب انحلال عقد نکاح نمی گردد.
4- به نظر می رسد که اثار حکم موت فرضی غایب قابل تعمیم به امو